Агаарын бохирдлын эсрэг Төр, Хувийн Хэвшлийн Түншлэл (ТХХТ) ашигласан зарим төслүүд нь олон улсын түвшинд үр дүнтэй амжилт гаргаж байгаа жишээнүүдтэй байна. ТХХТ нь агаарын бохирдол бууруулах, сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийг дэмжих, байгаль орчны хамгаалалтад хувь нэмэр оруулах зорилготой. Тухайлбал:
1. Лондонгийн агаарын бохирдол (Congestion Charging Scheme)
Лондон хот агаарын бохирдол, түгжрэлийг бууруулах зорилгоор “Congestion Charging” буюу түгжрэлийн төлбөрийн системийг нэвтрүүлсэн. Энэ төслийг ТХХТ-ийн загварыг ашиглан төр ба хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаагаар хэрэгжүүлсэн. Тус систем нь түгжрэлийн бүсэд орсон автомашинуудыг тодорхой төлбөр төлөхийг шаарддаг бөгөөд үүний үр дүнд агаарын бохирдол буурсан.
Эх сурвалж:
- Transport for London (TfL): Official site
- “Congestion Charging in London: A model for others?”, Environmental and Resource Economics, 2004.
Лондон хотын “Congestion Charging Scheme” буюу түгжрэлийн төлбөрийн систем нь хотын төв хэсэгт агаарын бохирдол, автомашины түгжрэлийг бууруулах зорилгоор 2003 онд хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаанд суурилсан (ТХХТ – Төр-Хувийн Хэвшлийн Түншлэл) шинэлэг загвар байв.
Үндсэн онцлогууд:
- Төлбөрийн систем: Өдөр тутмын төлбөрийг (анх 5 паунд, дараа нь нэмэгдсэн) тухайн бүсэд автомашинаар орсон тохиолдолд жолооч төлнө.
- Хяналтын арга: Автомашины дугаарыг камержуулсан системээр бүртгэж, автоматаар нягталдаг.
- Нөлөө:
- Тээврийн хэрэгслийн тоо буурч, замын хөдөлгөөний саатал багассан.
- Нийтийн тээврийн хэрэглээ нэмэгдсэн.
- Агаарын бохирдлын түвшин мэдэгдэхүйц буурсан (PM10, NOx зэрэг бодисын хэмжээ).
Амжилт ба сургамж:
- Хотын ногоон бодлогын нэг хэсэг болж, бусад хотууд (жишээ нь, Стокгольм, Милан) ижил загварыг судалж нэвтрүүлсэн.
- Олон нийтийн ойлголт, дэмжлэг чухал бөгөөд системийг хэрэгжүүлэхээс өмнө олон нийттэй идэвхтэй харилцаж, мэдээлэл өгсөн.
2. Калифорнийн агаарын бохирдлыг бууруулах хөтөлбөр (California Air Resources Board (CARB))
Калифорнийн агаарын бохирдол бууруулах хөтөлбөрт ТХХТ ашиглаж, хувийн хэвшилтэй хамтран сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийг дэмжих, агаарын бохирдол бууруулах төсөл хэрэгжүүлж байна. Үүнд цахилгаан тээврийн хэрэгсэл, байгальд ээлтэй эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийн хэрэглээг нэмэгдүүлэх зорилготой олон төсөл багтдаг. ТХХТ нь эрчим хүчний хангамж, хөрөнгө оруулалт хийхэд хувийн хэвшлийн оролцоог дэмжиж, агаарын бохирдолын асуудлыг шийдэхэд чиглэсэн.
Эх сурвалж:
- California Air Resources Board (CARB)
- “Reducing Greenhouse Gas Emissions in California”, California Air Resources Board, 2020.
Калифорни мужийн агаарын бохирдлыг бууруулах хөтөлбөр нь California Air Resources Board (CARB)-ын удирдлага дор хэрэгждэг бөгөөд уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх, хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах, цэвэр эрчим хүчийг дэмжих зорилготой олон талт арга хэмжээг агуулдаг.
Гол онцлогууд:
- ТХХТ-ийн ашиглалт: Сэргээгдэх эрчим хүч, цахилгаан тээврийн салбар зэрэгт хувийн хэвшилтэй түншлэн төсөл хэрэгжүүлдэг. Жишээлбэл, цахилгаан автобус, цахилгаан ачааны машин, цахилгаан цэнэглэгч станцуудын сүлжээ гэх мэт.
- CARB-ийн үүрэг:
- Төрийн бодлого боловсруулж, хэрэгжилтэд хяналт тавих.
- Хувийн хэвшил, стартап компаниудтай хамтран санхүүжилт, урамшууллын хөтөлбөр хэрэгжүүлэх.
- Нөлөө:
- 2030 он гэхэд хүлэмжийн хийг 40%-аар бууруулах зорилготой.
- Цэвэр технологид чиглэсэн инновац, үйлдвэрлэл, ажлын байр бий болгоход хувь нэмэр оруулсан.
- Хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг татах боломж бүрдүүлсэн.
Амжилт ба сургамж:
- Төр, хувийн хэвшлийн үр дүнтэй түншлэл нь технологийн дэвшлийг хурдасгаж, байгаль орчны асуудлыг эдийн засгийн өсөлттэй хослуулж болдгийг харуулсан.
- CARB нь зөвхөн бодлогоор зогсохгүй технологийн дэд бүтцийг хамт хөгжүүлэх стратеги баримталсан.
3. Сингапурын агаарын бохирдлыг бууруулах стратеги
Сингапурын агаарын бохирдлыг бууруулах хөтөлбөрт ТХХТ ашигласан нь амжилттай туршлагуудын нэг юм. Сингапурын засгийн газар агаарын бохирдол бууруулах үүднээс хувийн хэвшлийн компаниудтай хамтран ногоон байгууламжийн төлөвлөлт, цахилгаан тээврийн хэрэгслийг нэвтрүүлэх, түлшний хэрэглээг багасгах зэрэг олон төрлийн төслүүдийг хэрэгжүүлсэн. Эдгээр төслүүд нь агаарын бохирдол болон хүлэмжийн хий ялгаруулалтыг бууруулах зорилготой.
Эх сурвалж:
- Singapore Ministry of the Environment and Water Resources (MEWR): Official site
- “Singapore Green Plan 2030”, Singapore Government, 2021.
Сингапурын агаарын бохирдлыг бууруулах стратеги нь төр-хувийн хэвшлийн түншлэл (ТХХТ)-ийг амжилттай ашигласан тод жишээ юм. Уг стратеги нь “Singapore Green Plan 2030” хөтөлбөрийн хүрээнд хэрэгжиж байгаа бөгөөд байгаль орчинд ээлтэй технологи, дэд бүтэц, хот төлөвлөлтийн шийдлүүдийг хэрэгжүүлэхэд хувийн хэвшлийн оролцоог идэвхтэй татан оролцуулж байна.
Гол онцлогууд:
- Ногоон дэд бүтэц ба хот төлөвлөлт:
- Хувийн компаниудтай хамтран ногоон барилга, ногоон байгууламжийг хотын төлөвлөлтөд тусгасан.
- “Green Mark Incentive Scheme” зэрэг хөтөлбөрөөр дамжуулан хувийн барилга байгууламжуудыг байгальд ээлтэй болгох урамшуулал олгодог.
- Цахилгаан тээврийн хэрэгсэл (EV):
- EV цэнэглэгч станцуудыг хувийн хэвшилтэй хамтран өргөжүүлж байгаа.
- 2040 он гэхэд бүх дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй автомашиныг зогсоох зорилт тавьсан.
- Түлшний хэрэглээ ба тээвэр:
- Нийтийн тээврийн тогтолцоог өргөжүүлж, хувийн авто машин хэрэглэхийг хязгаарлах бодлого баримталдаг.
- Carbon tax болон хорт утаа хаягдлын стандартуудыг хатуу мөрддөг.
Үр дүн ба сургамж:
- Агаарын чанарын индекс тогтмол хяналттай бөгөөд дэлхийн өндөр үзүүлэлттэй хотуудын нэг.
- ТХХТ нь инноваци, технологи, хөрөнгө оруулалтыг хөшүүрэг болгож чадсан.
- Бодлогын тогтвортой байдал, олон нийтийн дэмжлэг, хувийн хэвшлийн идэвхтэй оролцоо нь амжилтын гол хүчин зүйл болсон.
4. Парис хотын агаарын бохирдлыг бууруулах төсөл
Парис хот нь агаарын бохирдол бууруулах зорилгоор ТХХТ-ийг ашиглан олон төсөл хэрэгжүүлсэн. Тухайлбал, нийтийн тээвэр болон цахилгаан тээврийн хэрэгслийн дэмжлэгийг төр ба хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаагаар санхүүжүүлж, агаарын бохирдол болон түгжрэлийг бууруулахад ихээхэн хувь нэмэр оруулжээ.
Эх сурвалж:
- Paris Climate Action Plan: Official site
- “Air Pollution and Climate Change in Paris”, Environmental Research Letters, 2019.
Парис хотын агаарын бохирдлыг бууруулах төсөл нь Парисын уур амьсгалын үйл ажиллагааны төлөвлөгөө (Paris Climate Action Plan)-ийн хүрээнд хэрэгжиж байгаа бөгөөд төр-хувийн хэвшлийн түншлэл (ТХХТ)-ийг амжилттай ашигласан Европын хотуудын нэг юм. Тус төсөл нь хүлэмжийн хий бууруулах, эрүүл мэндийг хамгаалах, хотын тээврийн тогтвортой байдлыг хангах зорилготой олон арга хэмжээг багтаадаг.
Гол онцлогууд:
- Нийтийн тээвэр ба цахилгаан тээврийн хэрэгсэл:
- RATP (Парисын нийтийн тээврийн агентлаг) нь хувийн компаниудтай хамтран цахилгаан автобус, ухаалаг тээврийн шийдлүүдийг нэвтрүүлсэн.
- Velib’ Métropole зэрэг дугуйн түрээсийн системийг хувийн хэвшилтэй хамтран хэрэгжүүлсэн нь тээврийн утаа бууруулахад үр дүнтэй байсан.
- Ногоон дэд бүтэц ба явган зорчигчийн орчин:
- Төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаагаар автомашингүй бүс, явган зорчигчийн зам, ногоон гудамж зэргийг нэмэгдүүлсэн.
- Бохирдлын хяналт, урамшуулал:
- Crit’Air системээр автомашинуудыг ялган ангилж, бохирдол өндөртэй тээврийн хэрэгслийг хязгаарласан.
- Цахилгаан машин худалдан авалтад төрөөс урамшуулал олгож, хувийн компаниуд EV флот нэвтрүүлэхэд дэмжлэг үзүүлсэн.
Үр дүн ба сургамж:
- NO₂ болон PM10 хорт бодисын хэмжээ сүүлийн жилүүдэд буурсан.
- Хувийн хэвшлийн оролцоо нь дэд бүтцийн шинэчлэлд шууд хөрөнгө оруулалт хийх, инноваци нэвтрүүлэх боломжийг бүрдүүлсэн.
- Иргэдийн оролцоо, мэдлэгийг дээшлүүлэх кампанит ажил үр дүнтэй хэрэгжсэн.
Энэ төслүүд нь Парис хотыг “ногоон, ухаалаг хот” болгон өөрчлөх стратегийн нэг хэсэг бөгөөд ТХХТ-ийг зөв бүтэцтэй ашигласнаар эдийн засаг, хүрээлэн буй орчин, иргэдийн амьдралд бодит ахиц гарсан.
5. Шанхай хотын агаарын бохирдлыг бууруулах төсөл
Шанхай хот ТХХТ-ийн загварыг ашиглан агаарын бохирдлыг бууруулах стратегийг хэрэгжүүлж байна. Энэ нь цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээг дэмжих, бохирдлын түвшинг бууруулах зорилгоор зохион байгуулагдсан олон нийтийн тээвэр болон хувийн тээврийн системийн шинэчлэлт, хөрөнгө оруулалтыг хамардаг.
Эх сурвалж:
- Shanghai Municipal Environmental Protection Bureau: Official site
- “Shanghai’s Air Pollution Reduction Measures”, Environmental Science & Technology, 2018.
Шанхай хотын агаарын бохирдлыг бууруулах төсөл нь Төр-Хувийн Хэвшлийн Түншлэл (ТХХТ)-ийг үр дүнтэй ашиглаж буй Хятадын тэргүүлэх жишээнүүдийн нэг юм. Уг стратеги нь хотын тээврийн системийг ногоон, ухаалаг хэлбэрт шилжүүлэх, агаарын чанарыг сайжруулахад чиглэгдсэн томоохон хөрөнгө оруулалт бүхий олон талт арга хэмжээг багтаадаг.
Гол онцлогууд:
- Цахилгаан тээврийн хэрэгслийн дэмжлэг:
- Хувийн автомашин үйлдвэрлэгчидтэй хамтран цахилгаан автобус, такси, ачааны машин нэвтрүүлсэн.
- Цэнэглэх дэд бүтцийг өргөжүүлэхэд хувийн компаниуд хөрөнгө оруулсан (жишээлбэл, State Grid болон BYD).
- Нийтийн тээврийн шинэчлэлт:
- Метро, автобусны системийг өргөтгөх, утаагүй, эрчим хүчний хэмнэлттэй болгоход ТХХТ-ийн хэлбэрээр хөрөнгө татсан.
- “Green Transport Initiative” нэртэй хөтөлбөрөөр дамжуулан хувийн хэвшлийн инноваци, ухаалаг технологийг тээвэрт нэвтрүүлсэн.
- Бохирдлын хяналт ба стандарт:
- Агаарын чанарыг хянах ухаалаг системүүдийг төр-хувийн хамтран суурилуулж, бодит цагийн хяналт хийдэг.
- Үйлдвэрүүдэд тавих стандарт, тээврийн хэрэгслийн утааны шалгуурыг чангатгаж, мөрдүүлэхэд хяналт тавьдаг.
Үр дүн ба сургамж:
- PM2.5 болон SO₂-ийн түвшин 2013 оноос хойш мэдэгдэхүйц буурсан.
- Ногоон тээвэр болон ухаалаг хотын хөгжлийг хурдасгах гол хөшүүрэг нь хувийн хэвшлийн технологи, хөрөнгө оруулалт байсан.
- Хамтын ажиллагаа зөв бүтэцтэй, тодорхой зорилготой үед ТХХТ нь үр ашигтай хэрэгждэг болохыг харуулсан.
Дүгнэлт:
ТХХТ нь агаарын бохирдол, байгаль орчны асуудлыг шийдэхэд хувийн хэвшлийн оролцоог дэмжиж, үр ашигтай төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэж байна. Энэхүү хамтын ажиллагаа нь төрийн төсвийг хэмнэх, хувь хүмүүсийн оролцоог нэмэгдүүлэх, байгаль орчны нөхцөлийг сайжруулахад нөлөөлж байгаа нь эдгээр төслүүдийн амжилттай үр дүнг баталж байна.
Доорх хүснэгтэд Лондон, Калифорни, Сингапур, Парис, Шанхай хотуудын Төр-Хувийн Хэвшлийн Түншлэл (ТХХТ)-д суурилсан агаарын бохирдлыг бууруулах стратеги, арга хэмжээ, үр дүнг харьцуулан дүгнэв:
🌍 Агаарын бохирдлыг бууруулах ТХХТ-үүдийн харьцуулсан хүснэгт
| Хот / Бүс нутаг | ТХХТ-ийн хэрэглээний чиглэл | Гол арга хэмжээ | Хувийн хэвшлийн оролцоо | Үр дүн / Нөлөө | Онцлох сургамж |
|---|---|---|---|---|---|
| Лондон (Их Британи) | Түгжрэлийн төлбөр, нийтийн тээврийн шинэчлэл | Congestion Charge, камерын хяналт | Төлбөрийн систем, хяналтын технологи | Түгжрэл, утаа буурсан, нийтийн тээвэр нэмэгдсэн | Энгийн шийдэл ч сайн менежментээр өндөр үр дүн гарч болдог |
| Калифорни (АНУ) | Цахилгаан тээвэр, сэргээгдэх эрчим хүч | EV урамшуулал, цэвэр эрчим хүчний төсөл | Цахилгаан тээврийн компаниуд, эрчим хүчний стартап-ууд | Хүлэмжийн хий буурсан, хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэн | Инноваци ба зах зээлийн урамшуулал чухал нөлөөтэй |
| Сингапур | Хот төлөвлөлт, EV, түлш хэмнэлт | Green Plan 2030, EV стратеги, ногоон барилга | EV дэд бүтэц, ногоон барилгын компаниуд | Агаарын чанар өндөр, хүлэмжийн хий багассан | Тогтвортой бодлого, урт хугацааны төлөвлөлт чухал |
| Парис (Франц) | Нийтийн тээвэр, EV, явган бүс | Crit’Air, Velib’, EV дэмжлэг | EV үйлдвэрлэгч, дугуйн систем, барилгын компаниуд | NO₂, PM10 буурсан, EV хэрэглээ нэмэгдсэн | Хотын орчинд ногоон шийдлүүдийг уялдуулсан нь амжилттай |
| Шанхай (Хятад) | EV, нийтийн тээвэр, хяналтын систем | EV автобус, метро, ухаалаг хяналт | BYD, State Grid, ухаалаг систем нийлүүлэгчид | PM2.5 буурсан, EV өргөн хэрэглээтэй | Хурдтай хөгжилд нийцсэн хосолсон шийдэл шаардлагатай |
📊 Агаарын бохирдлыг бууруулах ТХХТ-үүдийн хэрэгжилт, төсөв, хувийн хэвшлийн оролцоо
| Хот / Бүс нутаг | Бодлого хэрэгжүүлсэн он | Үр дүн гарсан он | Төсөв (ам.доллар) | Хувийн хэвшлийн оролцоо (%) | Онцлох арга хэмжээ |
|---|---|---|---|---|---|
| Лондон | 2003 | 2003 | £1.4 тэрбум / жил | ~50% | Congestion Charge, камерын хяналт |
| Калифорни | 2014 | 2022 | $13.6 тэрбум | ~73% | EV урамшуулал, нийтийн тээврийн шинэчлэлт |
| Сингапур | 2021 | 2030 (төлөвлөгөө) | Нэрлэгдээгүй | Тодорхойгүй | Green Plan 2030, EV дэд бүтэц |
| Парис | 2015 | 2015 | Нэрлэгдээгүй | Тодорхойгүй | Crit’Air, Velib’, EV дэмжлэг |
| Шанхай | 2010 | 2018 | Нэрлэгдээгүй | Тодорхойгүй | EV автобус, ухаалаг хяналт |
🩺 Хүний эрүүл мэндэд үзүүлсэн эерэг өөрчлөлт
| Хот / Бүс нутаг | Эрүүл мэндийн эерэг өөрчлөлт | Тайлан / Эх сурвалж |
|---|---|---|
| Лондон | Түгжрэлийн төлбөрийн системийн нэвтрүүлснээр агаарын бохирдол буурч, амьсгалын замын өвчлөл багассан. | The Guardian, 2011 |
| Калифорни | California Climate Investments хөтөлбөрийн хүрээнд 82,700 тонн агаарын бохирдол буурч, 372 яаралтай тусламжийн үзлэгээс зайлсхийсэн. | CARB, 2022 |
| Сингапур | Green Plan 2030 хөтөлбөрийн хүрээнд ногоон байгууламж нэмэгдэж, агаарын чанар сайжирч, хүлэмжийн хий ялгаруулалт буурсан. | Singapore Green Plan 2030 |
| Парис | Crit’Air системийн нэвтрүүлснээр бохирдлын түвшин буурч, амьсгалын замын өвчлөл багассан. | Environmental Research Letters, 2019 |
| Шанхай | EV автобусны нэвтрүүлэлт болон ухаалаг хяналтын системийн ачаар агаарын бохирдол буурч, амьсгалын замын өвчлөл багассан. | ShunWaste, 2018 |
Эдгээр хотуудын туршлагаас харахад, ТХХТ-ийн амжилт нь тодорхой зорилго, хувийн хэвшлийн оролцоо, инноваци, иргэдийн оролцоо зэрэг олон хүчин зүйлсийн нийлбэрээр бий болдог. Төсвийн хэмжээ, хувийн хэвшлийн оролцоо нь төслийн цар хүрээ, хэрэгжилт, үр дүнд шууд нөлөөлдөг.
Эх сурвалж:
https://shunwaste.com/article/how-does-shanghai-reduce-air-pollution?utm_source=chatgpt.com
